Coraz popularniejsze stają się zajęcia z wykorzystaniem węchu, w których amatorsko uczestniczą psy wszystkich ras i ich opiekunowie. Nosework polega na poszukiwania przez psa ukrytych próbek zapachowych (cynamon, goździk, pomarańcza). Nosework, szukanie trufli, mantrailing, czy tropienie to sposób na spędzanie wolnego czasu, zapewnienie psu pracy, stymulacji intelektualnej i rozrywki.

Fenomen psiego nosa

Psi węch jest nawet 10 000 razy bardziej czuły od ludzkiego. Psy posiadają średnio 150 cm2 nabłonka węchowego, podczas gdy człowiek około 3-5 cm2. Mają także więcej receptorów węchowych, potrafią rozpoznawać dużo więcej zapachów i odseparować je od siebie. Część mózgu odpowiedzialna za przetwarzanie zapachów jest u nich dużo bardziej rozbudowana niż u ludzi. Opuszki węchowe, czyli neurony odpowiedzialne za rozpoznawanie zapachów w ludzkim mózgu ważą około 1,5 grama, a u psów około 6 gramów. Psy węszą średnio pięć razy na sekundę, niezależnie każdym nozdrzem. Prawdopodobnie nie jesteśmy w stanie pojąć, jak za pośrednictwem węchu psy doświadczają świat.

Zapachy w nosework

Podczas treningu nosework psy poszukują ukrytych próbek zapachowych. Najczęściej pracuje się na trzech zapachach: cynamon, goździki i pomarańcza. Można nauczyć psa poszukiwania każdego zapachu, jednak te najczęściej używane są na zawodach.

Używane są próbki naturalne (czyli przyprawy, które można znaleźć w każdym sklepie), olejki eteryczne lub hydrolaty. Ostatnio najbardziej popularna jest praca na naturalnych zapachach, bo te próbki są najłatwiejsze w przygotowaniu i przechowywaniu.

Poza zapachami, które pies uczy się wyszukiwać, w noseworku używane są jeszcze tzw. zapachy zwodnicze. To zapachy (takie jak np. kawa, gałka muszkatołowa, jedzenie, zapach zwierząt, przyprawy), które mają utrudnić psu przeszukiwanie i dodatkowo sprawdzić jego umiejętności. Pies ma potrafić zignorować zapach zwodniczy i oznaczyć tylko właściwe zapachy. Zainteresowanie się psa zapachem zwodniczym może być także mylące dla przewodnika, który może zainteresowanie uznać za oznaczenie właściwego zapachu. Zapachy zwodnicze wprowadza się u bardziej zaawansowanych psów. 

Korzyści z treningów nosework

Uruchomienie psiego nosa niesie ze sobą wiele korzyści. Węszenie uspokaja, podnosi poziom dopaminy, pomaga zredukować stres. Psy zestresowane, niespokojne, reaktywne mają trudności z węszeniem. Nosework i zabawy węchowe stosowane są często jako element terapii behawioralnej u problemowych psów. Pies nabywa kompetencji społecznych, wycisza się, a koncentrując się na nosie zapomina o negatywnych bodźcach płynących z otoczenia. Uruchamiając nos pies zaczyna zwracać większą uwagę na zapachy. Wzbogaca to jego doznania, pomaga mu lepiej komunikować się z innymi przedstawicielami gatunku.

Nosework buduje pewność siebie psa, uczy go samodzielności, skupienia oraz wyciszenia. Praca węchowa stymuluje psi mózg. Podczas węszenia wydziela się dopamina, która poprawia nastrój. 

W noseworku pies pracuje na tzw. stożku zapachowym. Jest to rodzaj łamigłówki zapachowej, która stymuluje intelektualnie i powoduje zdrowe zmęczenie. 

Nosework zalecany jest psim seniorom, bo jest to forma aktywności mało wymagająca fizycznie, a za to wymagająca pracy intelektualnej. Psy niespokojne, reaktywne uczą się skupienia i spokojnej pracy. Psy lękliwe koncentrują się na zapachu, co pozwala zredukować niepokój.

Nosework wymaga od psa nie tylko umiejętności rozpoznawania konkretnego zapachu, ale także komunikacji z opiekunem. Pies musi oznaczyć zapach w taki sposób, aby było to czytelne dla przewodnika. Treningi uwrażliwiają przewodnika na mowę psiego ciała. Uczą go wyróżniać moment, gdy pies wchodzi w stożek zapachowy i lokalizuje zapach. Ta uważna obserwacja pozwala lepiej zrozumieć zachowania psa. Człowiek uczy się odczytywać mowę ciała psa, poprawia umiejętność rozumienia jego zachowań, uczy się wspierać psa i kierować jego pracą. Dzięki temu jesteśmy w stanie zbudować z psem lepszą, opartą na zaufaniu i komunikacji relację.

Nosework a zabawy węchowe

Obecnie bardzo popularne są różne zabawki stymulujące wąchanie, takie jak maty czy kule węchowe. Jednak nosework to coś więcej niż zabawy węchowe, gdzie pies poszukuje smakołyków ukrytych w przedmiotach czy pomieszczeniach. Poszukiwanie jedzenia jest dla psa naturalne. Nosework wymaga wyższego poziomu abstrakcji. Początkowo zapoznajemy psa z zapachem (np. cynamon), który naturalnie jest dla niego neutralny. Uczymy go wyróżniać spośród innych zapachów i nagradzamy za właściwe wskazanie. Pies nie szuka jedzenia, ale dostaje nagrody pokarmowe za wskazanie zapachu oraz komunikację z przewodnikiem. 

Nosework jako forma aktywności i sport kynologiczny 

Nosework to forma aktywności lub sport kynologiczny opierający się na detekcji zapachu. Wykorzystuje naturalne predyspozycje psa do szukania zapachów. Nosework jest wyjątkowo demokratyczny, bo mogą go uprawiać psy wszystkich ras, młode i stare, małe i duże, a nawet psy niepełnosprawne. 

Większość opiekunów trenuje z psami nosework dla rozrywki. Widzą, jak dużo radości sprawia ta aktywność psu. Dostrzegają także pozytywne zmiany w zachowaniu. 

Część osób próbuje także swoich sił w zawodach. Zawody nosework organizują psie szkoły i organizacje kynologiczne. Zasady obowiązujące na zawodach określone są w regulaminach. Panuje tu zupełna dowolność, jeśli chodzi o rodzaj przeszukań, ilość próbek i czas przeszukania, a także wymagania wobec uczestników (np. zdane testy zapachowe).

Podczas zawodów obowiązuje podział na klasy, które odpowiadają poziomowi trudności. Klasy różnią się ilością ukrywanych zapachów, ilością próbek zapachowych oraz trudnością ringu, a także czasem przeszukania. Każda klasa ma określony limit czasu, w jakim muszą zmieścić się zawodnicy.

Na zawodach stosuje się także podział na kategorie: przedmioty, pomieszczenia, teren i pojazdy.

Zawody organizowane są w taki sposób, aby poza pracą zapewnić zawodnikom rozrywkę. Ograniczeniem jest tylko wyobraźnia organizatorów. Starają się, aby ringi były ciekawe, zaskakujące dla psów i przewodników. Popularne są zawody tematyczne, gdzie scenografia nawiązuje do określonego motywu. Organizowane są także zawody “ekstremalne” w trudnym terenie, albo takie, gdzie na ringu ukrytych jest kilkanaście próbek zapachowych, a wygrywa pies, który znajdzie jak najwięcej. 

Wraz ze wzrostem popularności nosework organizuje się coraz więcej zawodów. Ponieważ nie ma jednej “prawdziwej” organizacji nosework, pracuje się na bardzo różnych zapachach, a zawody mogą mieć różne regulaminy i poziom trudności. Przed zgłoszeniem się na zawody na pewno warto sprawdzić, jakie rodzaje zapachu poszukuje pies, oraz czy są jakieś dodatkowe wymogi przed zgłoszeniem się. 

Jak zacząć treningi nosework?

Najprościej jest zapisać się na kurs nosework dla początkujących. Na kursie przewodnik dowie się, jak metodycznie wprowadzić zapach i pracować z psem. Zdobędzie wiedzę na temat właściwego handlingu, motywowania psa, oraz podstawy teorii zapachu (co jest ważne przy ukrywaniu próbek zapachowych). W Internecie jest coraz więcej materiałów i filmów dotyczących początków noseworku. Ich minusem jest zazwyczaj wyrywkowość- zazwyczaj pokazują jakiś fragment pracy z psem, ale nie cały proces. 

Olbrzymią zaletą noseworku jest to, że nie wymaga specjalnego ekwipunku i nie jest czasochłonny. Do przeprowadzenia treningu wystarczy kilka minut. Nosework z powodzeniem można trenować w przestrzeni miejskiej czy w domu. Ringiem treningowym może być ławka na osiedlu, donice z kwiatami, porowata ściana, schody. Wszędzie tam możemy ukryć próbki i poprosić psa o znalezienie ich. Treningi można prowadzić także w domu. Wtedy do ukrywania próbek wystarczą pudełka, domowe przedmioty czy pomieszczenia. 

Psy zazwyczaj bardzo szybko uczą się, o co chodzi w noseworku. Dobrze przeprowadzony trening jest dla psa przyjemny, motywujący, daje mu zadanie do rozwiązania oraz nagrodę za pracę. Psy to lubią. Opiekunowie także, bo są bardzo dumni, gdy ich pies ładnie szuka i znajduje ukrytą próbkę.